Een afwijking op gen UNC13A kan niet alleen tot ALS leiden, maar is ook gerelateerd aan Frontotemporale dementie. Ongeveer 5% van de ALS-patiënten leidt aan frontotemporale dementie (FTD), een vorm van dementie die vooral tot veranderingen in het karakter (ontremming of initiatiefverlies) of taalfuncties leidt.
Bij ongeveer 10% van de ALS-patiënten komt ALS in de familie voor. Bij deze familiaire vorm van ALS kan meestal een gendefect gevonden worden dat de ziekte veroorzaakt. Sinds een aantal jaren is bekend dat een afwijking in het gen C9orf72 bij ruim een derde van de familiaire ALS-patiënten de ziekte veroorzaakt en daarnaast ook FTD kan veroorzaken. Arts-onderzoeker Frank Diekstra heeft voor eerst ook het ALS-gen UNC13A gerelateerd aan FTD. Een afwijking in het gen UNC13A bleek niet alleen betrokken bij de oorzaak van ALS, maar ook bij de oorzaak van FTD.
UNC13A is betrokken bij de regulatie van afgifte van signaalstoffen (neurotransmitters) tussen zenuwcellen en een verstoorde werking van UNC13A kan, door verandering van zenuwnetwerken in de hersenen, leiden tot schade aan zenuwcellen. Een van deze veranderingen kan zijn dat de neurotransmitter glutamaat verhoogd wordt afgegeven en door ‘overprikkeling’ schade kan aanrichten aan zenuwcellen in de hersenschors (excitotoxiciteit). Voor deze overprikkeling door glutamaat als ziektemechanisme bij ALS zijn al langer aanwijzingen.
Een gen is een stukje afgebakend DNA (Bron: erfocentrum)
Nu duidelijk is dat het gen UNC13A ook betrokken is bij de oorzaak van FTD, kunnen onderzoekers de rol van het gen in het ziekteproces verder ontrafelen. De precieze aard van de genetische afwijkingen is nog onduidelijk: ontbreekt er een stuk, of zit er een specifieke andere variatie? Dat is nodig om te bestuderen hoe op dit proces te kunnen ingrijpen met nieuwe therapeutische mogelijkheden. Daartoe zijn recent diverse onderzoeken gestart, zowel binnen als buiten het UMC Utrecht Hersencentrum en het ALS Centrum Nederland.
Referentie
Diekstra FP, Van Deerlin VM, van Swieten JC, Al-Chalabi A, Ludolph AC, Weishaupt JH, Hardiman O, Landers JE, Brown RH Jr, van Es MA, Pasterkamp RJ, Koppers M, Andersen PM, Estrada K, Rivadeneira F, Hofman A, Uitterlinden AG, van Damme P, Melki J, Meininger V, Shatunov A, Shaw CE, Leigh PN, Shaw PJ, Morrison KE, Fogh I, Chiò A, Traynor BJ, Czell D, Weber M, Heutink P, de Bakker PI, Silani V, Robberecht W, van den Berg LH, Veldink JH. C9orf72 and UNC13A are shared risk loci for amyotrophic lateral sclerosis and frontotemporal dementia: a genome-wide meta-analysis. Ann Neurol. 2014;76(1):120-33.