Mensen met ALS en PLS kunnen problemen ervaren bij het praten. De articulatie wordt moeilijker omdat de aansturing van de spieren om te kunnen spreken afneemt. Zodra de patiënt veel moeite moet doen om verstaanbaar te spreken, is een communicatiehulpmiddel of spraakcomputer handig.
Vraag de logopedist van het ALS behandelteam naar mogelijke communicatiehulpmiddelen. Vaak schrijven mensen eerst zinnen op als het spreken moeilijker gaat. Dit gaat vaak het snelst. Een nadeel is dat je geen geluid hoort en bij ALS zal de handfunctie uiteindelijk ook afnemen. Een spraakcomputer kan dan getikte tekst of dmv iconen tekst uitspreken. Als de handfunctie afneemt is er besturing met bewegingen van het hoofd of oogbesturing.
Bekijk ook de website www.ikkannietpraten.be voor eerste hulp bij communicatie. Deze website geeft tips, trucs en hulpmiddelen bij spraakproblemen door motorische uitval.
Bespreek de mogelijkheden voor een communicatiehulpmiddel op tijd, omdat de aanvraag lang duurt.
Welke type communicatiehulpmiddelen zijn er?
Letterkaart
Een spelsysteem of letterkaart kan een hulpmiddel zijn voor communicatie met patiënten die volledig verlamd zijn en niet meer kunnen spreken. Door elke letter van een woord af te gaan kan met alleen ‘ja’ en ‘nee’ toch gecommuniceerd worden.
Bekijk ook de communicatiewijzer (ezelsbruggetje) voor invasieve beademing.
Spraakcomputers
Spraakcomputers kunnen tekst voor een patiënt uitspreken. Hierdoor kan iemand bijvoorbeeld weer telefoneren. Ook voor ALS-patiënten met kleine kinderen kan het belangrijk zijn dat de patiënt zich weer kan uiten met spraakgeluid. Er is een mogelijkheid om tijdig de eigen stem op te nemen en deze te gebruiken op een communicatiehulpmiddel, opname van de eigen stem wordt echter niet altijd vergoed. De meeste patiënten gebruiken een communicatiehulpmiddel met een standaard mannen of vrouwenstem. De meeste communicatiehulpmiddelen bieden keuze uit drie mannen en drie vrouwenstemmen.
In de folder “Als uw stem niet meer vanzelfsprekend is” van rdgKompagne kunt u meer lezen over de mogelijkheden
van het maken van stemopnames en stemdigitalisering.
Er zijn verschillende types spraakcomputers:
Tekstsystemen
Op tekstsystemen typt de patiënt de tekst in en wordt deze uitgesproken door een synthetische stem.
Lightwriter
Tekstsystemen zijn onder andere de Lightwriter, de Allora en de Dubby. Deze apparaten hebben een toetsenbord en een of twee schermen waarop de tekst ook verschijnt. Bijna al deze apparaten hebben een woordvoorspeller. Ook kan het apparaat zinnen opslaan die de patiënt veel gebruikt. Sommige apparaten hebben een SMS functie. Dat kan via een SIM kaart zoals je die ook bij een telefoon gebruikt. Voorbeelden van aanbieders zijn Commap en rdgKompagne.
| Voordelen | Aandachtspunten |
| Toetsenbord met Qwerty, herkenbaar van computer toetsenbord | Apparaat is zo groot als een tablet, maar veel dikker en zwaarder |
| Stevig apparaat, staat stabiel | Het apparaat moet je altijd bij je hebben en opgeladen zijn |
| Makkelijk mee te nemen |
Touchscreen systemen
Er zijn computers met touchscreen als hulpmiddel in de communicatie (dynamische systemen). Deze zijn zowel geschikt voor tekst- als symboolcommunicatie. Met tekst of met symbolen kunnen boodschappen worden ingevoerd die vervolgens worden uitgesproken. Het scherm kan op maat worden ingedeeld. De patiënt kan gemakkelijk wisselen tussen typen en het kiezen van voorgeprogrammeerde woorden en zinnen. Deze woorden en zinnen wordt aangepast aan de interesses en omstandigheden van de patiënt. De touchscreen is voor sommige mensen fijner om te bedienen, maar het kan ook juist moeilijker zijn omdat de touchscreen gevoelig reageert.
Tobi I12 dynamisch communicatiehulpmiddel met ingebouwde oogbesturingsmodule
App op tablet
De ontwikkelingen op het gebied van apps op de IPad en Androidstablets gaan snel. Het is daardoor lastig om een overzicht van apps te geven. Er zijn veel apps om de communicatie te ondersteunen. Voorbeelden zijn Touchspeak, The Grid (lightversie is Gridplayer), DuoPraat, cChats. Deze kunnen meestal gratis of voor een klein bedrag worden gedownload. Het betreft vaak lightversies. Dit kan inhouden dat er in de app voorbeeldinstellingen staan en dat er geen aanpassingen op maat mogelijk zijn.
Meer volledige apps waarbij aanpassingen op maat mogelijk zijn via de zorgverzekeraar aan te vragen. Een voorbeeld hiervan is de Gridplayer die op een IPad draai. De IPad wordt niet vergoed, de app wel.
GridPlayer
| Voordelen | Aandachtspunten |
| App kan op tablet en smartphone | Sommige apps alleen voor Apple/ Android |
| De app onthoudt jouw veel gebruikte woorden en zinnen | Sommige apps kosten geld(evt vergoeding via zorgverzekering) |
| Ook met woordvoorspeller | Computerstem |
Spraakcomputers op oogbediening
Mensen met weinig handfunctie kunnen communiceren met een headmouse (registreert op bewegingen van het hoofd) of met de ogen (oogbesturing). De patiënt scant dan de letters, woorden en symbolen op de computer met een infrarood licht of via de oogbewegingen. Een systeem voor hoofdbesturing of oogbesturing kan op een computer geïnstalleerd worden en kan gecombineerd worden met de meeste dynamische spraakcomputers, zoals de Tobi en verschillende apps.
Vaak bekijken de logopedist, de patiënt en de leverancier samen naar de mogelijkheden voor hulpmiddelen voor communicatie tijdens een passing. Dit is een moment waarop de patiënt hulpmiddelen kan uit proberen en een hulpmiddel voor de patiënt kan worden ingesteld.
| Voordelen | Aandachtspunten |
| Naar wens in te stellen | Functie van de knoppen leren |
| Bij vroegtijdig starten met communicatiehulpmiddel is het mogelijk met je eigen stem in te spreken | Groot apparaat |
| Kan op eigen tablet geïnstalleerd worden | Intypen en uitspreken kost tijd, gesprek gaat traag. |
| Vaak is een spraakcomputer gecombineerd met omgevingsbediening en/of computervoorzieningen. | Computerstem, tenzij er de eigen stem is ingesproken |
| De computer moet je altijd bij je hebben en moet opgeladen zijn |
Stemversterker
Sommige patiënten gebruiken een stemversterker. Dit is handig als de kracht van de stem afneemt, maar de articulatie nog goed is. In rumoerige ruimtes (verjaardag, feestje, onderweg) kan de patiënt zich dan verstaanbaar maken. De patiënt spreekt door een microfoontje bij de mond (headset). Het luidsprekertje kan aan de riem of op de rolstoel bevestigd worden. Voorbeelden van een spraakversterkers zijn de Echovoice en de Zygo spraakversterker. Voorbeelden van leveranciers zijn QuoVadis en Commap.
Zygo spraakversterker
Hoofdmicrofoon bij de spraakversterker
Aanvraagprocedure
Vraag uw zorgverzekeraar met welke leveranciers deze contracten heeft. Communicatiehulpmiddelen worden door de logopedist aangevraagd bij de ziektenkostenverzekeraar. Hiervoor is een getekende medische verklaring van de arts nodig. Meestal duurt het tussen de twee en acht weken voor een hulpmiddel is goedgekeurd. Dit hangt af van de aanvraag en de zorgverzekeraars.
