Er zijn diverse aanwijzingen dat een verhoogde stofwisseling een rol speelt bij het ontstaan en beloop van ALS. Een behoorlijk deel van de ALS-patiënten verliezen gewicht nog voordat ze spierzwakte krijgen. ALS-patiënten eten, voordat ze ziek worden, meer calorieën en vetten terwijl ze een juist lager lichaamsgewicht hebben. Dit wijst op een verhoogde stofwisseling. Een lager lichaamsgewicht en een gewichtsverlies tijdens de ziekte leiden tot een slechtere prognose en kortere overleving. Met calorierijke diëten kan de stofwisseling mogelijk positief worden beïnvloed, met mogelijk een gunstig effect op de overleving. Het doel is om de stofwisseling van ALS-patiënten en gezonde controlepersonen te vergelijken en heel specifiek patiënten te selecteren die baat kunnen hebben bij therapeutisch ingrijpen op de stofwisseling door middel van een calorierijk dieet.
Project: The role of metabolic state on ALS risk and survival (MEASURE studie)
Met financiële steun van Stichting ALS Nederland
Verhoogde stofwisseling en gewichtsverlies
Er zijn diverse aanwijzingen dat een verhoogde stofwisseling (= metabolisme) een rol speelt bij het ontstaan en beloop van ALS. Op de polikliniek zien we dat een behoorlijk deel van de ALS-patiënten, voordat ze spierzwakte krijgen, door een tot op heden onverklaarbare reden, gewicht verliezen. Epidemiologisch onderzoek van onze onderzoeksgroep op het ALS Centrum van het UMC Utrecht heeft aangetoond dat patiënten met ALS, voordat ze ziek worden, een voedingspatroon hebben wat meer calorieën en vetten bevat terwijl ze een lager lichaamsgewicht hebben. Deze patiënten vallen dus af terwijl ze meer zijn gaan eten. Dit wijst op een verhoogde stofwisseling.
Diverse andere studies hebben aangetoond dat een lager lichaamsgewicht en een hogere daling van het gewicht tijdens de ziekte tot een slechtere prognose en kortere overleving leiden. In diermodellen van ALS werden dezelfde bevindingen aangetoond. Een belangrijk aspect van deze observatie is dat middels calorierijke diëten het zeer goed mogelijk kan zijn op de stofwisseling, in gunstige zin, in te grijpen met als gevolg een gunstig effect op de overleving. Bij diermodellen is het gunstige effect van zo’n dieet op het ziektebeloop reeds aangetoond.
Activiteit van de stofwisseling meten
Bij ALS is de werking van de stofwisseling echter nog nooit goed onderzocht. Het doel van dit onderzoeksproject is om met behulp van de nieuwste apparatuur, reeds aangeschaft door het UMC Utrecht, de mate van activiteit van de stofwisseling bij patiënten met ALS goed vast te leggen en te vergelijken met controlepersonen. Er wordt hierbij gekeken naar de verbranding van vetten en koolhydraten in de lichaamscellen. Daarnaast is aandacht voor opname van voedingsstoffen.
Onderzoek onder gezonde dragers van ALS-gen C9orf72
Ook zullen mensen die drager zijn van het mutante, ALS veroorzakende gen C9orf72, maar die nog geen ALS hebben ontwikkeld, onderzocht worden. Dit zijn gezonde mensen met ALS-patiënten in hun familie, waarbij met een genetische test is aangetoond dat zij drager zijn van een afwijking (mutatie) op het ALS-gen C9orf72. Deze unieke laatste groep maakt het mogelijk de werking van de stofwisseling te onderzoeken voordat de ziekte zich openbaart.
Calorierijke diëten?
Door dit onderzoek komen we te weten of en bij welk deel van de patiënten de stofwisseling afwijkend is, en of dit een gevolg heeft voor het ziektebeloop. Dit is essentiële informatie voor de daaropvolgende stap om therapeutisch in te grijpen, bijvoorbeeld met een calorierijk dieet, om het ziektebeloop in gunstige zin te beïnvloeden. Het is waarschijnlijk dat we, met behulp van onze onderzoeksresultaten, in staat zullen zijn heel specifiek patiënten te selecteren die baat hebben bij zo’n therapeutisch ingrijpen. Dit selecteren van patiënten die naar verwachting baat zullen hebben bij een behandeling heet personalized medicine en is richtinggevend in de ontwikkeling van toekomstige behandelingen.
Mitochondriën (mitochondria) zijn de energiefabriekjes in de lichaamscellen. In de mitochondriën vindt een belangrijk deel van de stofwisseling plaats. Image source: Genomic education programme, UK genetics centre
Mitochondrium.
Update december 2018: Metingen mogelijk uitgebreid met familieleden ALS-patiënten
Update mei 2018: Verhoogde stofwisseling van invloed op het beloop van ALS
Update april 2018: Eerste metingen Measure Studie
