Veel ALS-patiënten krijgen steeds meer moeite met slikken. De lipsluiting of de slikreflex neemt af waardoor ook de slikfrequentie afneemt. Hierdoor ontstaat een teveel aan speeksel in de mond, dat wordt speekselvloed genoemd. Dit teveel aan speeksel veroorzaakt speekselverlies. Ook bij PLS kan dit voorkomen.
Typische klachten bij het teveel aan speeksel zijn: speekselverlies, speeksel dat wegzakt in de keel en dat een borrelige stem veroorzaakt, natte mondhoeken, veelvuldig afvegen van de mond met een zakdoek, verslikken in speeksel en nat hoofdkussen ’s nachts en ‘s ochtends. Door de slechte lipsluiting en hieruit volgende mondademing ervaren sommige patiënten naast speekselverlies ook een droge mond.
Behandelen van speekselverlies (kwijlen)
De behandeling van speekselverlies is op meerdere manieren mogelijk. Over het algemeen wordt er onder begeleiding van de logopedist van het ALS-behandelteam begonnen met houdingsaanpassingen en strategieën om te zorgen dat het speeksel beter beheerst wordt. Als dat niet meer werkt, bestaat de mogelijkheid voor een medicamenteuze behandeling. Vaak wordt hiervoor amitriptyline of glycopyrroniumbromide-drank voorgeschreven. Daarvoor kan men bij de revalidatiearts of huisarts terecht. Als alternatief worden ook wel scopolamine-pleisters voorgeschreven, waarbij verminderde speekselproductie/ droge mond een bijwerking is.
Via bestraling of botuline-injecties kan de werking van de speekselklieren gedeeltelijk of geheel worden stopgezet. De speekselremming kan als nadeel hebben dat de mond dan weer te droog wordt, wat het slikken moeilijk maakt. Vaak wordt er in een later stadium via de verzekering een mond-afzuigapparaat aangevraagd om het overtollige speeksel weg te zuigen.
Zowel glycopyrroniumbromide-drank als scopolamine-pleisters mogen worden gecombineerd met nuedexta. Bij het medicijn nuedexta (dextrometmorphan/kinidine) is aangetoond dat bij ongeveer de helft van de patiënten er ook een tijdelijke verbeteringen in spreken, slikken en speekselvloed kan zijn.
Speeksel en voeding
Tijdens het eten wordt er meer speeksel geproduceerd. De meeste patiënten hebben geen klachten van speekselverlies tijdens het eten omdat de slikfrequentie dan voldoende is. Door zure producten (zoals citrusvruchten) en scherpe kruiden en specerijen worden de speekselklieren nog sterker geactiveerd. Sommige patiënten met speekselverlies merken verbetering als zij deze producten vermijden. Deze adviezen lossen het probleem van speekselverlies niet volledig op.
Een ander dieetadvies is het vermijden van melkproducten omdat het speeksel hier slijmeriger van zou worden. Uit onderzoek is inderdaad gebleken dat een dieet met nauwelijks melkproducten (of andere producten die veel calcium bevatten) op den duur leidt tot taai speeksel. Het belang van voldoende calcium in het dieet blijkt echter bijna altijd zwaarder te wegen.
Tips bij speekselverlies
- Vermijd zure dranken als grapefruitsap, sinaasappelsap, citroensap.
- Vermijd zure voedingsmiddelen zoals vruchtenpuree.
- Voeg aan zure voedingsmiddelen een scheutje ongeklopte room toe.
- Vermijd prikkelende stoffen en scherpe kruiden en specerijen in uw voeding.
Tips bij vorming van slijm
Het is mogelijk dat u na het eten en drinken van sommige voedingsmiddelen last heeft van slijmvorming.
- Vermijd voedingsmiddelen die slijmvormend kunnen werken zoals chocolademelk, vla en chocolade.
- Vervang zoete door zure zuivelproducten; zij veroorzaken minder slijmvorming. Voorbeelden zijn karnemelk, yoghurt, sojamelk, kwark en Biogarde.
- Gebruik voedingsmiddelen die slijmoplossend werken bijvoorbeeld ananassap, (donker) bier, rode wijn en kamillethee (hiermee spoelen kan ook al helpen).
- Als u last hebt van slijmvorming na het eten of drinken, kan het helpen uw mond na de maaltijd met water te spoelen.
- Als u last hebt van slijm bij het gebruik van sondevoeding, kan spoelen met wat water helpen. Bespreek dit met uw diëtist, soms kan een aanpassing in (de toediening) van sondevoeding de slijmvorming verminderen.
Bekijk ook meer voedingsadviezen bij ALS/PSMA.
Overleg met de logopedist en/of diëtist van het ALS-behandelteam om tot een advies op maat te komen.
Bekijk ook Behandelmogelijkheden bij speekselverlies, droge mond en slijmvorming – December – 2022
Meer informatie
Er is uitgebreide Engelse Brochure over speeksel, droge mond, speekselvloed en tips van de Britse MND Association.
