Recent onderzoek suggereert een rol van retrovirussen in het ziekteproces bij sporadische ALS (de niet erfelijke vorm van ALS). In een artikel in Science Translational Medicine schrijven Amerikaanse onderzoekers dat er bij het ziekteproces van sporadische ALS mogelijk een rol is voor het retrovirus ‘HERV-K’. NRC Handelsblad heeft hierover op 1 oktober bericht. Deze bevinding brengt helaas nog geen oplossing voor ALS, maar helpt het wetenschappelijk onderzoek naar effectieve behandelingen voor ALS vooruit.
Retrovirussen
Ieder mens draagt retrovirussen bij zich. Deze zijn normaal gesproken inactief. De nieuwe onderzoeksresultaten suggereren dat activatie van het retrovirus ‘HERV-K’ een rol speelt in het ziekteproces bij ALS. Het HERV-K-virus is niet bij een ‘gewone’ virusinfectie de hersenen van de patiënten binnengedrongen, maar hoort tot de retrovirussen die lang geleden hun erfelijke code in het DNA van de mens plakten (endogene retrovirussen). Mensen dragen dus DNA-elementen bij zich van retrovirussen die misschien wel al eeuwen geleden ooit iemand hebben geïnfecteerd. Retrovirussen infecteren cellen van de mens, en gaan vervolgens hun eigen genetisch materiaal kopiëren om dit “in te bouwen” in het erfelijk materiaal van degene die geïnfecteerd is. Deze virusvolgorden maken minstens 8 procent van het menselijk genoom uit.
Studie
De onderzoekers hebben het hersenweefsel van 10 ALS-patiënten vergeleken met 10 Alzheimer patiënten. Ze vonden eiwitten die gemaakt worden door retrovirussen in het hersenweefsel van de ALS-patiënten, maar niet in het hersenweefsel van de Alzheimer patiënten. Een van deze eiwitten, genaamd ‘env’, is verder bestudeerd en bleek toxisch (giftig) voor motorische zenuwcellen. De onderzoekers concluderen dat HERV-K hiermee in ieder geval bijdraagt aan de zenuwschade bij ALS.
De onderzoekers hebben vervolgens bekeken waardoor het HERV-K virus actief was geworden. Zij vonden toen dat deze activatie getriggerd was door het TDP-43 eiwit, een eiwit waarvan al langer bekend is dat de regulatie hiervan verstoord is bij ALS. De onderzoekers concluderen dat de activering van retrovirussen mogelijk een factor is in het ziekteproces bij ALS.
Deze bevinding is belangrijk voor onderzoek naar het ziekteproces van ALS. Verschillende onderzoekers wereldwijd zullen vervolgonderzoek naar de rol van het retrovirus HERV-K opzetten en hun resultaten vergelijken. Het ALS Centrum Nederland verkent mogelijkheden om samen met Europese ALS Centra verenigd in ENCALS (www.encals.eu) de activatie van retrovirussen in onderzoeksmateriaal van patiënten te bestuderen. Na grootschaliger onderzoek naar het voorkomen van geactiveerde retrovirussen bij ALS-patiënten zullen onderzoekers kijken naar behandelingsmogelijkheden die geënt zijn op de rol van retrovirussen. Deze rol is nu nog onduidelijk.
Deze vondst brengt nog geen oplossing voor ALS, maar helpt het wetenschappelijk onderzoek naar effectieve behandelingen wel vooruit.
Het is belangrijk te realiseren dat het niet gaat om een actieve, nieuwe infectie van een retrovirus (zoals bij HIV), maar om een heractivering van het erfelijk materiaal van een retrovirus die iemand altijd al bij zich draagt, afkomstig van een infectie bij verre voorouders (endogene retrovirussen). Dit betekent dat het nu nog volstrekt onduidelijk is of medicijnen tegen retrovirussen bij ALS veilig en werkzaam zouden kunnen zijn. Medicijnen die retrovirussen remmen, werken op de verschillende fasen van retrovirus infecties bij bijv. HIV: het binnentreden van de cel, het vermenigvuldigen van zichzelf en het inbouwen van het virale DNA in het menselijke DNA. Er moet eerst meer bekend zijn over de rol van de endogene retrovirussen bij ALS om deze medicijnen veilig te kunnen testen. Het is daarom nog te vroeg om nu behandelingsmogelijkheden gericht op retrovirussen, zoals virusremmers, te kunnen testen bij ALS-patiënten. De eerste stap is grootschaliger, internationaal onderzoek naar het voorkomen van geactiveerde retrovirussen bij ALS-patiënten.
Dit nieuwe onderzoeksresultaat dat duidt op een rol van retrovirussen bij ALS brengt dus nog geen behandeling voor ALS, maar helpt het wetenschappelijk onderzoek naar effectieve behandelingen voor ALS wel degelijk vooruit.
Op www.als-centrum.nl houden wij patiënten en andere geïnteresseerden op de hoogte van de voortgang van het wetenschappelijke onderzoek naar een effectieve therapie voor ALS.
Meer informatie
Lees ook het bericht over retrovirussen en ALS van de MND research blog van de Britse MND Association.
Het beschreven onderzoek is uitgevoerd op het Amerikaanse National Institute of Neurological Disorders and Stroke. De bevindingen zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science Translational Medicine (Li et al Human endogenous retrovirus-K contributes to motor neurone disease Sci Transl Med 7 307ra153 (2015).
Een commentaar op dit artikel van andere expert ALS onderzoekers is ook in dit tijdschrift gepubliceerd (Brown and Al-Chalabi Endogeneous retroviruses in ALS: a reawakening? Sci Transl Med 7 307fs40 (2015))